नर्थ सास्काच्यून रिभर

-    कुसुम ज्ञवाली

कडा परिश्रम पछि मजदुरीको

लखतरान परेर थाकेको

कुनै प्राज्ञ-आप्रवासी जस्तै

लमतन्न सुतेको छ सहरको वीचमा

गहुँगोरो नर्थ सास्काच्युन रिभर

आफ्नै छाति कुल्ची हिडेपनि,

गंगाको जस्तो मान मनितो नपाए पनि,

न कुनै अमुक कामना छ,

न कुनै अदृश्य निहित चाहना छ

बस, हम्की रहन्छ चीसा मनहरूलाइ

नयाँ र पुराना कसैलाइ पनि

भेदभाव गर्दैन नर्थ सास्काचून रिभर

उत्तर र दक्षिणलार्इ

स्थापित र संघर्षरतहरूलाइ

घर हुने र डेरा बस्नेहरूलाइ

विभाजन गरेको आरोप

खेपेको छ नर्थ सास्काच्यून रिभर

बगरमा भाडो बोकेर आउनेहरूलाइ मात्र

पानी दिन सक्छ नदी

कहिलै भाडो बोकेर नदी नधाउनेहरूको

डिस्क्रिमीनेसनको आरोप

चुपचाप स्विकारेको छ

नर्थ सास्काचुन रिभर

बनाएर ससानो माटाको थुम्को

विशाल पहाडको अगाडी

गुट बन्दी गर्दैन कहिलै

नर्थ सास्काच्यून रिभर

न कसैको खुट्टा तान्छ,

न कसैको खोइरो खन्छ

बाढी उर्लेर आउने भेलको विधिले

हानेका दुबै किनारा नहेरी

कुनै एउटा किनाराले

आफुलाइ अन्याय गरेको

विना पूर्वाग्रह दोश खेप्छ

नर्थ सास्काचुन रिभर

राजनीति गर्दैन नदी

फट्याइ जान्दैन नदी

विधीको प्रकृया बाहेक

धावा बोल्दैन बगरहरूमा

जब जब दिक्क लाग्छ

बस्तीका फरेबहरू संग

नदीलाइ सहि सक्नु हुदैन

डुवाइ दिन्छ क्याग्गरीका गाउँहरू

नर्थ सास्काच्यून रिभर

कुनै मिथकीय कथाका

शिसुपाललाइ भन्दा बढी

क्षमा दिन सक्छ अपमानको

तर सधै सधै चुपचाप

हेपाइ र प्रहार किमार्थ सहदैन

नर्थ सास्काच्यून रिभर

किनकी चुपचाप बसेको

नदीका धार भित्र

लाखौ भोल्टको करेन्ट हुन्छ,

बुझ्नुपर्छ बेलैमा

हेरेर क्याल्गरिको डुवान

आफुलाइ सर्बज्ञानी ठान्ने मान्छेहरूहो

मुटुसम्म पुग्ने

चीसो झड्का दिन नपरोस

नर्थ सास्काच्युन रिभरले

-भानु जयन्ति २०७०

एडमन्टन क्यानडा

(नर्थ सास्काच्यून रिभर एडमन्टनको वीचवाट बग्छ ।)

उधारो अनुभूति (कविता)

तिम्रै अगाडि मुस्कुराइरहेको

फक्रिदो गुलाफ

कस्तो देखियो जवाफ दिन

किन पल्टाउनु परिरहेकोछ

तिम्रा धार्मिक ग्रन्थका पन्नाहरू ?

तिमीले स्वयम चुसीरहेको

पाकेको सुस्वादु सुन्तलाको स्वाद

कस्तो लाग्यो भनेर भन्न

किन सोध्न खोज्दै छौ

तिम्रा पुरोहित सित ?

तिमी स्वयमले भोगेको

पारिलो घामलाइ न्यानो भन्न

किन हिच्किचाहट हुन्छ तिमीलार्इ ?

उज्यालोलार्इ उज्यालो भन्न

किन असहज हुन्छ तिमीलार्इ ?

कालो देखिएको चिजलार्इ

किन डरलाग्छ तिमीलार्इ कालो भन्न ?

किन सिरेटोको चिसोलार्इ

खुलेआम स्याँठ भन्न

रोकेको ठान्छौ तिम्रो समाजले ?

तिमीले छाति खोलेर निर्धक्क प्यून

डरमर्दो कुवाको पानी

मलार्इ प्यून अनुरोध गर्ने

नैतिक धरातल कहाँ छ तिमीसंग ?

स्वयम तिम्रा आँखाले राम्ररी

ठम्याउन नसकेका कुरामा

मसंग के जिद्दी गर्छौ ए मौलवी ?

स्ययम तिम्रो जिव्रोले

निर्क्योल गर्न नसकेको

स्वादको पक्षमा

मसंग के पैरवी गर्ने

शाहस गर्छौ पादरी ?

स्वयम तिम्रो प्यास मेट्न नसक्ने

यो धमिलो पानी प्यून

कसरी अनुरोध गरौला पण्डित ?

तिमी स्वयमको जाडो नढाक्ने

ती शंकास्पद राता कपडाहरू

मलार्इ तिम्रो जडाउरी चाहिदैन

ए स्वधोषित क्रान्ति-नायक ?

किन थोपर्छौ विथ्थामा

अरूका काँधमा

यी घृणित दाशताका बन्दुकहरू

बरू सक्छौ भने

स्वयम तिमी मुक्त होउ

अनि मात्र हामी पत्याउँला

तिमी जस्तै धेरै

अन्तराष्ट्रिय ढाँटका निम्ताहरू । 

सुनौलो चश्मा (लघुकथा)

अत्यन्त पुरानो मानव सभ्यताको बारेमा पुरातात्विक अध्ययनार्थ उत्खनन गर्दा लालपुरमा अनैाठो शक्तिशाली चश्मा भेटिएको कुरा त्यहाँका राजाको दरवारमा मात्र पुगेन, छिमेकी राज्यमा पनि पुग्यो। त्यो चश्मा लगाउँदा जे चितायो त्यही कुरा चलचित्र जस्तै गरी देख्न सकिने कुरा पनि हाबाको गतिमा छिमेकी राजा कहाँ पनि पुग्यो।
–“मेरो देशको भविश्यको बारेमा मैले केही बर्ष सम्मको मात्र चित्र हेर्न पाएँ सबै हेर्नै पाइन, राजाका सिपाहीहरुले खोसेर लगे ।” उत्खनन गर्ने पुरातत्वविदले भने।
–“मैले मेरो आगामी दिन कस्ता होलान भन्ने कुराको जानकारी पाउँदा म निकै रोमान्चित भएँ आगतका दिनहरुको बारेमा ।” अर्का सहयोगी उत्खननकर्ताले बताए।
त्यो चश्माबाट लामो समय सम्म रहेको मेरो दीर्घरोगको समाधानको कसरी हुनसक्छ भन्ने कुराको बेली विस्तार थाहा पाएँ अर्को अनुसन्धाताले बतायो। तर त्यो चश्मा अहिले कसैले हेर्न नपाउने गरी लालपुर दरवारमा राखिएको थियो।
चश्माबाट अनौठो-अनौठो रोमान्चक दृश्य देखिएका अत्यन्त मनमोहक चर्चाहरु सार्वजनिक भएका थिए। मान्छेहरुमा निकै कैातुहलता ब्याप्त थियो चश्माका बारेमा । चश्मा खरिद गर्न ब्यापारीहरु राजाको दरवारमा लाबालश्कर लागेका खवर पनि सुनिन्थ्यो। भाडामा केही समय मात्र हेर्न भनेर निवेदन गर्नेको अर्को ठुलो लर्को दरवारमा थियो। सुनौलो चश्माका कारण सिङ्गै लालपुर अहिले अत्याधिक चर्चा र चासोको विषय भएको थियो। त्यसको मूल्य पनि निकै धेरै अनुमान गर्दै थिए विश्लेषकहरू ।
छिमेकी राजाले त्यो चश्मा कब्जा गर्न लालपुर राज्यमा आक्रमण गरे । भयानक युध्द भयो, हजारौ मान्छे हताहत भए, अरबैाको सम्पत्तीको नोक्सानी भयो। भयानक क्षति, विध्वंश र विनासको कहाली लाग्दो ताण्डब पछि छिमेकी राजाले जित हासिल गरेर चश्मा त कब्जा गरे तर उनको आँखाको हेर्ने शक्ति भने युध्दमा गुमीसकेको थियो।

कुसुम ज्ञवाली, २०६८ असोज

प्रभु र प्रधानमन्त्री (लघुकथा)

सिहदरवार अगाडि एउटा पनि गाडि थिएनन् नत मान्छे नै थिए, माइतिघर मण्डलाबाट म एक्लै अगाडी जादै थिएँ, सर्वोच्च अदालतनेर साँढेमा चढेको जटाधारी अर्ध नग्न मानवाकृति देखेपछि पहिले त मलाइ त्यो शिवको मूर्ति हो भन्ने लाग्यो तर त्यो म तिर आइरहेको देखेपछि म अलमलिएँ, कुनै चलचित्रको वा टिभी सिरिएलको सुटिङ होला भनेर मैले मनमनै गमेँ ।
- "ए केटा मलाइ चिनिनस् ? " साँढे तिरबाट आवाज आयो ।
- "अँ हँ चिनिन ." मैले सिधै जवाफ फर्काएँ ।
- "म भगवान शिव " । शिवजीले मुस्कुराउँदै भने ।
- "मैले कसरी पत्याउने ? घाँटिमा नक्कली होकी सक्कली हो सर्प र बाघको छाला बेरेको मान्छे पनि त हुन सक्छ "। मैले तर्क गर्दै ओँठ लेप्रेयार अपत्यार जाहेर गरेँ ।
- "लौ हेर, म एकै पल्टमा यो भत्काइदिन्छु ।" शिवले त्रिशुलको सामान्य प्रहार गर्दै सिहदरवारको गेट भताभुङ्ग हुनेगरी भत्काइदिए मेरै अगाडि ।
- "प्रभू ! मैले चिनिन बेलैमा माफी पाउँ ! " मैले हात जोरेर भनेँ ।
उनी चुपचाप मुस्कुराइ रहेँ ।
- "प्रभू ! मेरो गुनासो छ तपाइसंग ।" मैले असन्तोष जनाएँ ।
- "लौ भन् के गुनासो छ ।" शिवले मुस्कुराउँदै भने ।
- "त्यही सिहदरवारमा भा'को प्रधानमन्त्री पनि प्राविधिक म पनि प्राविधिक तर उसलाइ कति धेरै दिएको; प्रधानमन्त्री पनि उनैलाइ, महान तथा गौरवशाली पार्टीको उपाध्यक्ष पनि उनैलाइ, नयाँ पुस्ताको विश्वास पनि उनैलाइ, तर मलाइ भने गतिलो जागीर पनि नदिएको । यो त अन्याय भो'नी प्रभु ।" मैले गुनासो पोखेँ ।
- "हेर, प्रकृतिले सबैलाइ जसरी बराबरी दिन्छ त्यसै गरी हामी पनि बराबर दिन्छौ, कसैलाइ कम-बेसी गर्दैनौ । कुरा नबुझेर मात्र हो ।" शिवले संझाउन खोजे ।
- "कसरी मानूँ म ? " मैले अड्डी छोडिन ।
- "हेर केटा, मैले जापानलाइ त्यत्रो प्रगति र बैभव दिएँ तर साथमा भुकंप, सुनामी हेर । भारतलाइ त्यत्रो आर्थिक उन्नतिको अग्रसरता दिएँ साथमा भ्रष्टाचार पनि हेर । आइन्सटाइनलाइ त्यत्रो क्षमता दिएँ, उनको अनुहार हेर त कस्तो छ ? नारायण गोपाललाइ त्यति मिठो स्वर दिएँ साथमा दारूपानीको बानी पनि लगाइदिएँ । देवकोटालाइ श्रृजनशिलता र साथमा चुरोट दिएँ ।" शिवले ब्याख्या गरे ।
- "अनि हाम्रो प्रधानमन्त्रीलाइ सबै राम्रै राम्रो दिनुभएको छ त ।" मैले मेरो कुरो अगाडी सारेँ ।
- "हेर केटा तैले कुरो नबुझ्या मात्र हो, केही बढी दिएको छैन, ढापखाप मिलाएरै दिन्छु मैले, मैले तेरो प्रधानमन्त्रीलाइ धेरै क्षमता दिएको हो, जहिले पनि पहिलो हुने बनाएकै पनि हो, तर हेर्न त्यसलाइ कस्ता बटारिएका खुराफाती साथीहरू दिएको छु, हेरी राख न त्यो विचराले केही गर्न सक्दैन । ..."
शिव बोल्दाबोल्दै म झल्याँस जागेँ । झ्यालबाट मुर्दावादको चर्को आवाज आइरहेको थियो, उनै प्रधानमन्त्रीकै पार्टीका कार्यकर्ताहरू उनकै विरोधमा गरिएको नेपालबन्द सफल पार्न नारा लगाइरहेका थिए ।

कुसुम ज्ञवाली, भाद्र २०६८

नयाँ हजूर - ५

हजारौ सेनाका बटालिएनहरु
अर्ध शैनिक मिलिसियाहरु
लाखौ सकेट बमहरु
यल.यम.जी.हरु, जी.पी.यम.जीहरु
वा ए.के. फोर्टी सेभेनहरु
बोकेका पेशेवर लठैतहरुले
कसरी स्थापित गर्लान
निहत्था जनताको नागरिक सर्बोच्चता

बन्द गरेर नागरिकका स्वतन्त्र सडकहरु
रोकेर नागरिक यात्राका यातायातहरु
कब्जा गरेर विरोधी नागरिकका घरजग्गाहरु
नाकावन्दी गरेर निहत्था नागरिकका बस्तीहरु
थुनेर शालीन विप्लवी आवाजहरु
ए नयाँ हजूर,
कसरी कायम गर्छौ
निहत्था जनताको नागरिक सर्बोच्चता

कायम भएन भने
नयाँ हजूरले भने जस्तो नागरिक सर्बोच्चता
फेरि काटिनेछन् निहत्था मुक्तीनाथ अधिकारीका हातहरु
जलाईनेछन अरु केही थान काजोल खातुनहरु
खुकुरीले रेटिने छन केही नागरिक प्रतिनीधी यदू गौतमहरु
गठन गरेर केही प्राइभेट अदालत
फाँसी दिइनेछ दूर्गमका पत्रकार बिरेन्द्र शाहहरुलाई
केही लोकतन्त्रका शालीन आवाजहरुलाई
उडाइनेछ एम्वुसमा पारेर केही यात्रुसहितका बसहरु
लुटिनेछन केही नागरिकको स्वामित्वका बैकहरु
भाँचिनेछन् केही नारा लगाउने हातहरु
ठोकीनेछ गोली थप केही नारायण पोखरेलहरुलाई
भत्काइने छन् केही मन नपरेका अनुहारहरु
अनि घोषणा हुनेछ नागरिक सर्वोच्चता

स्थापित भएपछि
नयाँ हजूरको नागरिक सर्बोच्चता
हामीलाई मुस्कील पर्नेछ
नागरिक सर्बोच्चतालाई चिन्न
कुनै बेला त्यो सवाकरोडको सेतो पजेरो जस्तो देखिनेछ
कुनै बेला त्यो सवालाखको पलंग जस्तो देखिनेछ
कनै बेला त्यो बैठकै नबसेर लिइएको भत्ता जस्तो देखिनेछ
कुनै बेला त्यो बलपूर्वक कब्जा गरिएको ठेक्का जस्तो देखिनेछ
कुनै बेला त्यो जुँगे सुप्रीम कमा48डरको आक्रोस जस्तो देखिनेछ

ए नयाँ हजूर,
कसरी भोग्ने होला त्यो त्रासद
बिना लोकतन्त्रको नागरिक सर्बोच्चता

मदिरा निशेध (लघुकथा)

"भोकै बस्न परेको भा बरु बसिन्थो। आज एक थोपो मुखाँ परेको भा, गाईको मासु खाने। ए काली ए गीलास भा यसो घाँटी भिजाम् त " सन्तरामको मदिराको गहीरो तलतल बोल्यो।
"क्यार्नु साइलादाई ! स्कुलको फिस तिर्न भनेर पारेको, बेच्नै पाइन्न रक्सी भन्चन् काम्रेटहुरु . पार्नेलाइ नी, खानेलाइ नी र्कावाइ गर्ने भन्चन्।" पीपल बोटे कालीले लामो त्रासको श्वास फेरेर भनी।
"कसैको लुटेर खाको हैन। मेरा बाउको सम्पत्ती खाएँ त खाए भन्न पनि नपाउनू ।" भरखर लाहुरबाट आएको तेर्छापाटे कुँवरमाइलाले मनको तितो पोखे।
"बाउबाजेको चलन परंपरा पनि मान्न नपाउने कस्ता जमाना, बैशाख पूर्नेमा पनि जाँड खान नपाउनू। यस्तो त श्री तीन सरखारका पालामा पनि जानिया'थेन।" काइँला जिम्माल बाजेका बृद्ध भाई कर्णबहादुरले ससानो आवाज पारेर जंगीए।

कामरेडहरुको एकहुल हतियार सहित आएर त्यो लालपुर गाउँलाई आधार इलाका घोषणा गरेको पनि आज एकहप्ता बितिसकेको छ। प्लाटुन कमाण्डर पातालले आफ्नो आगमनको औचित्य पुष्टी गर्दै अक्सर यसो भन्ने गर्छन, ..."गाऊका जनताका मुक्तीकालागी साँस्कृतिक क्रान्ति हुन जरुरी हुन्छ। त्यसैले हामी समाजमा ब्याप्त गलत परंपराको अन्त गर्ने घोषणा गरेका छौ। अब जाँड रक्सीको अन्त भयो यो गाउँमा। पुराना सबै खाले अन्धबिश्वास र परंपरा सबै तोडिई सकेको छ। गाँऊ मुक्त भैसकेको छ।"
"क्रान्तिकारी छलांग भनेको यहि हो। केन्द्रीय सत्ता पनि कब्जा भैसकेकाले अब नेपाली क्रान्तिलाई अमेरिकाले पनि रोक्न नसक्ने" दावी पनि पातालले गरे।

गृहिणी र जनसाधारण सबैले गाँऊमा जाँडरक्सीको ब्याबहार बन्द भएकोमा खुसी ब्यक्त गरे। गाँऊमा क्रान्तिकारी कमरेडको पार्टी कमिटी बने, कामरेडहरुको यफ.यम.ले भने पछि पदाधिकारीले पनि थाहा पाए। कसैले अनौठो मानेनन्।
केही श्रीमतिहरु रक्सी खाएर कुटिनबाट जोगीए यस हप्ता, बच्चाहरुको स्कुलको फीस बाबु चाहीले भट्टीमा उडाएको कुनै गुनासो आएन। गाँउमा कामरेडहरुको यो कदमको भब्य स्वागत भयो। कुरा सहरसम्म पनि फैलियो। पाँचतारेमा वाइन पिउँदै समाजशास्त्रीले समेत यस कदमलाइ तारिफ गरे। यसलाई क्रान्तिकारीको पार्टीले ठुलो उपलब्धीको रुपमा पनि लियो।

त्यस गाउँको पुछारमा रक्सी पारेको सुराकी कमरेडको समुहसम्म पुग्न समयलाग्ने कुरै थिएन, पुग्यो। कमरेडहरु गाऊबाट हिड्ने दिन समेत यस्तो अबज्ञाको समाचार सुन्न पर्दा आक्रोशित हुदै पुच्छारे दमिनीको आगनमा हतियार सहित जम्मा भए।
"हामीले भन्दा भन्दै हाम्रो आदेशको अबज्ञा गर्ने, जाओ साथीहरु हो घरको खान तलास लेओ।" पातालको आदेश पाउनासाथ ५, ७ जना शैनिक पोषाकका युवाहरु भित्र छिरेर निमेश भरमा जाँड बनाउने ठुलो घैँटो, तमौरा, डालो, सोली, पैनी, हन्डी र तयारी दुई जर्कीन रक्सी समेत बाहिर पिडीमा निकालियो।
"ठोक्दिम, हामीले भने पछी नमान्ने? " पातालले इन्सास बन्दुकको नाल कन्चटमा तेर्साएर दमिनीलाई हकारे। बच्चाहरू डराएर दमिनीका वरिपरी झुम्मिए ।
"हिजो सम्साँझै चार, पाँच जना आ'र रक्सी नपारे मार्चम\ भने। त्यसो भने'सी जेन जोगाउन रक्सी पारेँकी हम, माराज। जेनको मयाँ लाउनी र'च, क्या'र्नी त नी। लोग्ने काँ'छन् काँ अत्तो पत्तो नभ'को एक्ली आइमाइ, केटा'टी साना छन्।'' दमिनी बोल्दा बोल्दै रोकीइ र गहभरीका आँसु बरबरती झारेर रुन थाली। दमिनीको ठुलो छोराले पोहर साल ऋण असुल्न आएको जिम्मालका लठैतले नै आमालाइ कुट्न आएको सम्झेर रून थाल्यो ।
"अझ बाहना पर्छेस् ?" पातालले क्रुद्ध हुदै भने। पातालले "यी रक्सी पार्ने भाँडा फुटाल्दे" भन्ने बित्तीकै घैँटो, हन्डी, आरी लगाएतका माटाका भाँडा आखै अगाडी धुलोपिठो भएको देखेर दमिनी कोकोहोलो हालेर रुन थाली। ससाना चारोटा बच्चाहरु पनि आमा रोएको देखेर चिच्याइ चिच्याइ रुँदा वातावरण अत्यन्त पिडादायी बन्यो।
"अब पनि रक्सी पारीस् भने यै झुप्रामा जिउँदै जलाइ दिन्छौ" भनेर धक्याउँदै तयारी रक्सीका दूइ जर्कीन बोकेर कमरेडहरु उकालो लागे।

अमूर्त यौन (लघुकथा)

“यो त अति भयो, कहिले जिब्रो पड्काउँदै पिछा गर्ने, कहिलै भित्तामा चाहिने लेखेर टाँस्ने अब त हुँदाहुँदा यस्तो सम्म पनि गर्न लाज नमान्ने। यस्ता कुरा सहेर एक बसिँदैन, दुई बसिँदैन, तीन बसिदैँन कन्या क्याम्पसकी युवा नेतृ लिपिष्टिक माथि ग्लस पोतिएको ओठ टोक्दै आक्रोशित भइन।”
पल्लो क्याम्पसको त्यही केटाहरूको काम हो यो। यस्तो अश्लील मूर्ति ले'राएर हाम्रो क्याम्पस अगाडि राख्ने। निर्लज्जताको पनि सीमा हुन्छ। यस्तो अश्लील मूर्तिले हाम्रो र सिङ्गै कन्या क्याम्पसको अपमान गरेको छ। सम्पूर्ण नैपाली दिदी बहिनीको अपमान गरेको छ। यसको प्रतिकार गर्नै पर्छ साथीहरू हो। मिनिस्कटमाथि सारेर अर्की नैतृ कुर्लिन। यो ल्याउने र यहाँ राख्ने दोषी पत्ता लगाएर हाम्रो अपमान गर्नेलाई कार्यवाही नगरेसम्म हाम्रो क्याम्पस अगाडिबाट कुनै गाडी चल्न दिइने छैन। स्ववियु सभापति नेतृले अडान लिइन।
मूर्ति लिएर आउनै ठेला चालक बचाऊ गर्दै थियौ। ए हजुर मलाई किन हात हाल्नु हुन्छ ? म त गरिब मान्छे पाएको काम गर्ने हौ। मैले एक छाक खान ठेला तान्न पर्छ मेरो के दोष छ र ? बिचरो ठेला चालकमाथि आफ्नो घरको लोग्नेसँग रिस समेत पोख्दै थिए कन्या क्याम्पसका विद्यार्थी ।सडक भरी इट्टा र ढुङ्गा छरपस्ट थिए। कन्या क्याम्पस अगाडिको चोकमा टाएर बालिरहेको थियो । गृहमन्त्रीको राजीनामा माग गर्दै कानमा मुन्द्रा लगाएका सधैं कन्या क्याम्पसकै सेरोफेरोमा देखिने केही केटाहरूले नारा लगाइरहेका थिए।

नीलो प्लेटको कालो चिप्लो गाडी बल्दो टायरको छेउमा रोकियो । इटालेली राजदूत गाडीबाट ओर्लिए पछि बल्ल थाहा भयो “आडम एण्ड ईभ” नामक, मेकल्याज्डोलोको प्रख्यात अमूर्त कला रहेछ । त्यो मूर्ति कन्या क्याम्पसको कला विभागलाई दिएको उपहार रहेछ।

रालो (लघुकथा)

मुसाहरूले आन्दोलन गरेको थाहा पाएर बिरालो मुसाको आन्दोलन दबाउने षडयन्त्रमा व्यस्त थियो। मुसाहरूले सम्झौताबाट उल्लु बनाउन सकिने निष्कर्षका कारण गोलमेचमा बस्न बिरालो राजी भयो। बिरालोबाट घाइते भएर पनि बाँचेका मुसाहरूले विरालाको घाटीमा घण्टी झुन्ड्याउनै पर्ने माग राखे। एउटा मर्न लागेको बुढो मुसाले पहिला एकपल्छ जालमा पर्दा जाल काटेर बिरालोलाइ बचाएको थियो। मुसाहरूले बृद्ध मुसाको बिरालोसँगको गोप्य साँठगाँठको कुरा पनि गर्थे। बिरालाले सुन्तलाको रुखमा चढेर पाकेको सुन्तला झारेको र बृद्ध मुसालाई ख्याएर पालेको हल्ला समेत गाइँगइँ मुसाहरूमा चल्यौ। उक्त जेष्ठ मुसाका अगाडि मुख फोर्न हच्किन्थे मुसाहरू।
विरालासँग वार्तामा बस्नै जिम्मा पनि बुढो मुसालाई दिए। तपाई हाम्रो जेष्ठ प्रतिनिधि, तपाइले यस्ता धेरै विराला देख्नु भो, तपाई त विरालाहरूलाई बायाँ गौजिमा हालेर हिँड्न सक्ने युगनेता मुसो ......... मुसाहरूले तारिफ गरेपछि बृद्ध मुसो वार्ताका लागि तयार भयो। बृद्ध मुसाले सोच्यो वास्तवमा वार्ता सफल भयो भने त बन्धुघातको जो लान्छना मलाई लागेको छ सो पनि मेटिने भयो। मर्ने बेलामा सबैको श्रद्धाको पात्र हुन पाइने फेरि विरालालाई पनि आफू चानचुन मुसो नभएको र बिरालो नै पनि आफ्ना अगाडि झुकेको देखाउन पाइने दोहोरो फाइदा देखेर बृद्ध मुसो वार्तामा गयो।
बिरालाले एक गाँस परे यही फटाहा बुढो मुसालाई पार्छ ठेल्दिऊँ वार्तामा। युवा मुसाहरुको मत मिल्यो। लामो वार्तापछि, बिरालो त घाँटीमा घण्टी बाँध्न सहमत सहमत भएको संयुक्त वक्तव्य पनि जेष्ठ मुसा र बिरालाले निकाली छाडे। जेष्ठ मुसाको शानै बेग्लै ।
बृद्ध मुसाको अभिनन्दन भयो। उहाँ जीवनभरी बन्धुघात गरे पनि अहिले रुपान्तरण भएर क्रान्तिकारी भएकोमा ठूलठूला अभिनन्दन भए। बिरालोले पनि बृद्ध मुसाको महानतामा आफूलाई गौरव लागेको वक्तव्य निकाल्यो।
टुँडिखेलमा हजारौं मुसाका अगाडि घोषणा सभामा बिरालो घाँटीमा घण्टी बाँधेर हाजिर भयो। तर विरालोको घाटीमा बाँधिएको घण्टीमा “रालो” नभएको कुरा भने बृद्ध मुसालाई मात्र थाहा थियो।

हो, म बाहुन हुँ (कविता)

हो
म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ
जनै फालेर बिष्णु अवतारका दोवाटे टपरीमा
च्यातेर बिभेदका कर्मकाण्डहरू
अस्वीकार गर्दै कसैको भजन किर्तनका नीत्यकर्म
म अश्रुग्यासले रोइरहेको सडकको वीचमा छु
अगालो मारेर मेरै बालीघरे कामीदाईसंग
म चुच्चो नाके अनुहारको मान्छे
जनजाती आन्दोलनमा नारा घन्काउने
नयाँ यूगको आवाज हूँ
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

कुनै महाराजको काट्टो खान अस्वीकार गर्ने
कपाल नखौरने कुनै तानाशाहको मृत्यूमा
पशुपतिको ब्रह्मनालमा पनि
धर्म निरपेक्षको मस्तुल उठाउने
आफ्नै लागि आफै पञ्चेबाजा बजाउने
युगनायकका मूर्ति बनाउने
नयाँ समयको कालीगड हूँ
इतिहासमा पहिरो जान पूर्व मोफसलका बस्तीमा
कमलपित्तका विरूद्ध हाकहाल्ने
झसमिसेको म कटवाल हुँ
सिलाएर रंगिचंगी हिऊँ र
धानमा बहेली खेल्ने बतासको
थाङ्राभोटा तुन्ने दमाइ हुँ म
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

नलगाए पनि जनै
रित्ता घाँटीमा झुण्डिए पछि बाहुनबाद
छुवाछुत गरे पछि आफ्नै दाजुभाइ सँग
ए नयाँ युगका कथित मान्छे
तिमी खाट्टी पुराना बाहुन हौ
पुराना युगका खण्डहर
तर म धेरै फरक छु तिमीभन्दा
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

कार्यवाही सिफारिस (लघुकथा)

एउटा राष्ट्रिय दैनिकले छापेपछि सुनुवाई भयो, चौथो अंगको दवाव शक्ति वास्तवमै प्रभावशाली हुन्छ। पत्रकारले आफ्नो मतराखे। राजधानीको एउट होटेलमा बसेर भविष्यवाणी गर्ने, सबै खाले रोग निको पार्ने र सम्पूर्ण मनोवैज्ञानि समस्या वा सामाजिक समस्या ग्यारेण्टीकासाथ समाधानको नाममा ठगी गरेको विदेशी ठग ज्योतिषलाई पुलिसले गिरफ्तार गरेपछिको प्रतिकृया दिदैं थिए सोही राष्ट्रिय दैनिकको पत्रकार महोदय।

वास्तवमा भन्ने हो भने, लोकतन्त्र भनेको यही हो। प्रेसले इस्यू सार्वजनकि गर्ने वित्तिकै सरकारले जनताको सरोकारको विषयमा गम्भीरतापूर्वक छानविन थालेको छ। देशमा देशमा जनताको शासन हुनुको एउटा उदाहरण हो। समाचार आउने वित्तिकै कार्यवाही बढाई सकेको छ गृह मन्त्रलयले। देश र जनताको हितमा हाम्रो पार्टी कटिवद्ध छ ......। सोही मञ्चमा सत्तारुढ नेताले।

हाम्रो अथक प्रयास र निरन्तर शसक्तिकरण गर्ने अभियानको सफलताले गर्दा आज यस्ता ठग व्यक्ति पुलिसको हिरासतमा वस्न वाध्य भएका छन्। गैरसकारी संस्थाका कार्यक्रम निर्देशकलैे आफ्नो एन.जि.ओ.को लोगो देखिने गरी भिडियो खिच्न खटाइएका क्यामरा भ्यानतिर फर्केर कुर्ले। प्रतिपक्षमा रहेको एउटा सानो पार्टीको पुराना नेताले सत्तासीन दलहरुलाई यस्ता जनताको सारोकारका विषयमा गम्भिर भएर काम गरेमा आफ्नो दलले रचनात्मक सहयोग गर्ने बचन दिए। टिभिमा सो रिपोर्टिङ्ग जारी नै थियो।

अर्कोतर्फ भव्य महलमा डिएस्पी सा'बले भने टेलिभिजनमा देखिएको यी दृश्य हेर रेडलेवलको रात्री चुस्को लिदैं थिए। श्रीमतीले रोष्टेड चिकेन थप्दै भनिन, किन हो। आज त निकै खुसी देखिस्या छ नि। आन्दोलनमा गोली चलाएकालाई कार्यवाही गर्ने भन्ने रायमाझीले हल्ला चलाएर टेन्सन भा'थ्यो। आज आनन्द भा'छ। डिएस्पी साबले भने! श्रीमती पक्क परेर मुखमा हेरी मात्र रहिन। हेर बुढी त्यो ज्योतिसिकोमा जाऊ भोली के होला सोधौ भन्थिस नि! आज मैले केटाहरुलाई पठाएर यही हनुमानढोका ल्याउन पठाएर मेरा हात देखाए। कारवाही हुने ग्रह दशा नै छैन रे। म त बल्ल ढुक्क भए। डिएस्सपीले टेलिभिजनतर्फ हेर्दै थपे यस्ता स्वांठ त नेता छन्। हनुमानढोका बोलाउने बित्तिकै कार्यवाही हुन्छ भन्ठान्छन् मुर्खहरु। यस्ता नेता भएपछि पनि हामीलाई कार्यवाही हुन्छ? डिएस्पीले अर्को पेग थपे।

नारी आकर्षण (लघुकथा)

"होस्टेलको कोठा हो यो फिल्महल होइन बुझिस्" होस्टेलका वार्डेन सरले भित्तामा टासिएका चलचित्रका उभिनेत्रीका तस्विरहरू तर्फ लक्षित गर्दै छ कक्षामा तेस्रोपल्ट फेल भएको झ्वाँकमा शिशिरलाइ थर्काए । भित्तामा, किताबमा, कापिका हरेक ठाउँमा उहि नायिकाको फोटो । शिशिरको डायरीमा, पर्समा, ज्याकेटमा वा रूमालमा हरेक ठाउँमा उनै नायिकाको फोटो भेटे पछि वार्डेन सरलाइ उसको च्यावनप्रासे चाला देखेर झ्वाँक चल्नु पनि स्वाभाबिक थियो । एक चड्कन हानेर वार्डेन सर एक्लै भुतभुताए "छ कक्षा पास भाछैन के सारो बैश अाको हँ यो टिपुरे केटालाइ" । अाइन्दा "यस्तो हरकत" कायम रहे स्कुलबाट निकाल्ने धम्की पनि दिए । उसको ति नायिका प्रतिको लगाव एक इन्च पनि घटेको देखिएन, पढाइ भने दिन प्रतिदिन खस्किदो थियो ।
दश एघार बर्षको फुच्चै ब्यावसायिक फिल्मकी एउटी नायिका प्रतिको यो लगाबको खवर पत्रिकाको "निकै मनोरञ्जक समाचार" बन्यो, बजारको यस समाचारलाइ "शालीन (?)" गृहिणीहरूले टिप्पणी गरे "अचेलका बच्चा उम्रिदै तिनपात !"। समाजका जेठा बाठाहरू भने अहिलेका केटाकेटीहरूलाइ "अस्लील चलचित्रले बिगारेको" निस्कर्षमा पुगे । "केटी भने पछि केटाहरूको जातै यस्तो" क्याम्पस पढ्ने युवतिहरूले अाफ्नो थेसीस अगाडी सारे । "पाठ-यपुस्तकमा नैतिक शिक्षाको कमी भएको" ठोकुवा गरे भरखर नयाँ पार्टीमा पसेर अाफ्नै पुरानो राजावादी पार्टीलाइ सराप्दै हिड्ने "क्रान्तिकारी" नेताले ।

मनोचिकित्सकको टोलीले गम्भिर अध्ययन पछि "शिशिरकी दिबङ्गत अामाको अनुहार उक्त नायिका सङ्ग मिल्ने हुनाले नायिका प्रति यस्तो लगाव देखिएको" निस्कर्ष निकाल्यो ।

मैनबत्ती र केटी

मेरा हरेक कुमारी सपनाहरु
यसरीनै पग्लिरहन्छन्
जसरी पग्लिरहेछ यो मैनबत्ती
मेरा अल्पविकसित सपनाहरुमा
ह्वार्रह्वार्रती आगो लागेको देखेर
तपतप रोइरहेको छ यो मैनबत्ती
वा निकालेर बिद्रोहको अग्नीज्वाला
आफै गलिरहेछ मैनबत्ती
यही निर्क्योल गर्न पढिरहेकी छु
मेरा आदिम इतिहासका
अन्तिम पुराना पानाहरु

मलाई पोल्न मनलाग्छ
यी गतिहीन अक्षरहरु
मलाई खरानी पार्न मनलाग्छ
समयको बेगले पुराना सावित गरी सकेका
यी धर्मशास्त्र जस्ता पुराना पुस्तकहरु
व्ा बढा मास्टर सावका त्रासद धम्कीहरु
मलाई जबरजस्ती थुनिएको स्कुल
र लेख्न मनलाग्छ पग्लिदो मैनले
समयको निधारमा
किरिङ्मिरिङ एब्स्ट्रक्याक्ट भाग्यरेखाहरु

अब धेरै बाकि छैन
सकिन यो उधारो मैनबत्ती
निभेपछि एउटा समयको यो धिपधिपे ज्योति
निद्राबाट ब्यूझएको अभिनय गर्दै
अनिदोले पोलेको राता आँखाहरुमा
नबलालिमाको सौगात लिएर उठ्नेछु

खाडीको कठोर भेडीगोठबाट
उपहासको बहादुरी उभिने ढोकाबाट
मेरा माइतीहरुलाइ फर्काउन
यो विरानो समयको अन्धकार बस्तीबाट
म फेरी एकपल्ट
यो अन्तिम पत्र लेखिरहेकी छु
२० मङ्सिर २०६५

साँघुरो (लघुकथा)

त्यतिखेर मेरो कोठा साँघुरो थिएन । म सङ्ग खाट, पलङ वा दराज थिएन । म सङ्ग गाडि, मोटरसाइकल वा साइकल पनि थिएन । कोठामा सोफा, कुर्ची, टेबल, टुल नहुदा मेरो कोठा रित्तै थियो तर पनि उ मेरो कोठामा जुनैबेला पनि बारम्बार आइरहन्थ्यो, भुइँमा फ्यात्त बस्थ्यो र जान्थ्यो ।
उसकालागि सुत्न भनेर मैले महँगो मुल्य तिरेर गजबको पलङ किनेँ । उसैले सजिलोसंग बस्न सकोस भनेर मैले मुलायम सोफा किने। उसकै सजिलोको लागि कुर्ची र टेवलहरूको ब्यबस्था गरेँ ।
उ भान्सामा पनि जान्थ्यो, मन लागुन्जेल बस्थ्यो । उतिबेला भान्सा पनि उस्तै खालि-खाली थियो । उतिबेला म संग ग्यास चुलो वा किचेन -याक वा डाइनिङ टेवल केहि पनि थिएन । नरम बस्ने कुसनवाला कुर्ची वा त्यस्तै विलाशका कुनै सामग्री थिएनन् । मैले उसकै लागि डाइनिङ टेबल कुर्ची कुसन लगायतका सामग्री किनेँ ।
कोठामा सर सुबिधाका सामग्री थुप्रिदै जाँदा-जाँदा कोठा साँघुरो हुदै गयो । सामग्री दिनदिनै थपिँदै गए, एक पछि अर्को उसकालागि यहाँ सम्म कि अोभन, वासिङ मेसिन, फ्रीज र एसी सम्म पनि कोठामा भित्रीए । एक दिन कोठा यति सम्म साँघुरो भयो की उ स्वयम कोठामा अटाउन सकेन । उ मेरो जीवनको चीर सुख थियो। उसको वियोगको पिडामा म पुन अरू थप सामग्री कोठामा जोड्ने तैयारीमा छु ।

शालिकको मुखाकृति (लघुकथा)

–“....उहाँ जस्तो महान निस्वार्थ नेताको अभाब सधै खट्कीरह्यो हाम्रो आन्दोलनमा” दिबंगत नेताको योगदान बारे नेताका सहकर्मी एकजना बृद्ध कार्यकर्ताले टिप्पणी गरे। साठीऔँ जन्मदिवशका अबसरमा आयोजित कार्यकर्मको थालनी गर्न प्रमुख अतिथि महासचिब कमरेड नआइपुगेको अबसरलाई उपयोग गर्दै सहभागीहरु आपसमा गफिँदै थिए।

आगामी आन्दोलनको दिशा, देशका भबिश्य, अर्थतन्त्र, बिश्व कलासाहित्यको झुकाव, दर्शन र मानव बिकासको इतिहास सम्मका सबै बिषय भएका यथेष्ट बहश सकिए पछि गफ केन्द्रित भयो नेताको शालिकको मुखाकृतिको बारेमा।
यस अघि कहिलै हेेक्का नगरेका एक जना कला समिक्षक कमरेडले मुखाकृतिको बारेमा यसो सम्म भने –“यस शालिकको भावानुभुति साँच्चीकै अनौठो छ। मैले यसवारे एउटा लेखनै लेख्ने तयारीमा छु। म यसबारे “रिसर्च” गरिराछु।”
– “बास्तवमा उहाँको अनुहारमा गहिरो बेदना छ। उहाँले महासचिबवाट राजीनामा गरेको त्यो उहाँको अन्तिम महाधिबेशनमा भएको अन्तरघातको पीडा प्रतिबिम्वित भएको छ, यस शालिकमा।” एक जना राजनैतिक बिश्लेषक पत्रकार कमरेडले अमिलो मुखाकृति पार्दै भने। त्यतिबेलाको गुटबन्दिको एक झलक तत्क्षण सम्झना पनि भयो उनलाई।
– “पार्टिमा बढ्दै गएको बुर्जुवा प्रबृत्तिले दिबंगत कमरेडलाइ ज्यादै पिरोलेको थियो। जुनकुरो शालिकमा प्रष्टसँग प्रतिबिम्बित भएको छ।” पार्टीमा अलि “हार्डलाइनर”का रुपमा चिनिने कमरेडले टिप्पणी गर्दै सम्पूर्ण समस्याको जरो पत्ता लगाए झै गजक्क परे।
– “त्यसो होइन कामरेड, यस शालिकमा त उहाँको उपप्रधानमन्त्री हुँदाखेरीको सुखद अनुभुति पो प्रतिबिम्वित छ।” अर्का “मनमा पाप नभएका” मानिने कमरेडले ठट्यौली पारामा भने।
– “पहिले यो शालिकको मुखाकृति हँसिलो थियो। पार्टिले चुनाबमा हारे पछि कमरेडको भड्किएको आत्माको कारण शालिकको अनुहारमा गहिरो पीडा देखिन थालिएको छ।” गलामा मुगा र “स्टोन”का माला लगाएका केन्द्रियस्तरका नेताले निधारमा गहीरा रेखाहरु पार्दै जिकिर गरे।

उक्त शालिक बनाउँदा भारतबाट आएका एकजना कलाकारको खेतालो भएर काम गरेको डकर्मी पनि आज त्यही उपस्थित थियो। कसिलो सङ्ग हात धेरैले मिलाए पनि उसलाइ कसैले चिनेनन्। उसले बिभिन्न कमरेडका शालिकको मुखाकृतिका बारेमा कुरा सुनेर मनमनै भन्यो – “मुला देशीले पैसा नदिए पछि झ्वाँक चलेर मैले विगारी द्या'थेँ। कुरै बर्ता नेताका।” ऊ मनमनै हाँस्यो।

नभाँचिने लौरो (लघुकथा)

"हेर्नुस ! कमरेडहरु हामी लोकतान्त्रिक बन्न व्यवहार पनि लोकतान्त्रिक हुनुपर्छ । मार्क्सवाद व्यवहारपरक दर्शन हो । व्यवहारमा उतारेर मात्र लोकतन्त्रलाई सफल बनाउन सकिन्छ .......... ।" सहभागीहरुले कमरेडका कुरा तालिले समर्थन गरे । "लोकतन्त्र भनेको समानता, पारदर्शीता, र सुशासन पनि हो । यो राजनैतिक कुरामात्र होइन । हामीले सरकार सञ्चालन गर्दा हामी एउटा पार्टीको प्रतिनिधिको रुपमा मात्र आफूलाई हेर्नु हुँदैन । आफू मन्त्रालयमा रहँदा हामी सिङ्गै देशको प्रतिनिधि हो भन्ने संझनु पर्छ । हामीले बिचार, आस्था, लिङ्ग जात, भाषा सम्प्रदाय कसैलाई पक्षपात गर्नु हुँदैन । विशाल हृदय वनाउनु पर्छ ....... ।" कमरेडको भाषणाले सबै गम्भिर भए । " जोसँग व्यवसायिक क्षमता छ त्यसलाई जिम्मा दिनुर्पर्छ ।" कमरेडले भनेका कुरामा प्रशिक्षणमा आएका कसैले विरोध गरेनन ।
www
"ए हजुर त्यो गोविन्देले बनाएको पारी गाउँको कुलो दुई महिनामा भताभुङ्ग भयो । भरत कमरेडले ठेक्का लिएर बनाएको माथ्लो गाउँको कुलो १० वर्षभयो एक ठाउँमा पहिरो गा'छैन । कामको गुणस्तर हेर्नु पर्दैन हजुर ! सबै पार्टीलाई समेट्न, अर्को पार्टीको मान्छेलाई पनि समान अवसर दिन्छौं भन्ने सन्देश दिने नाममा त्यस्ता ठग ठेकेदारलाई काम दिन उपयुक्त होला त ? ठगलाई कालोसूचीमा हालेर पो कारबाही गर्नु पर्ने होइन त हजुर ।" कान्छी श्रीमतीले कमरेडको भनाई र गराईको बीचको भिन्नतालाई विरोध गरिन ।
www
"हेर कान्छी आफ्नै पार्टीका इमान्दार कार्यकर्तालाई काम दिनुहुन्न । तीनलाई काम दिंदा कमिशन माग्यो भने मात्र पनि पार्टी कुरा उठ्छ । अनि राजनीति डामाडोल हुँदैन ? अर्को पार्टीलाई ठगनै भए पनि काम दिंदा कमिशन पनि दिन्छ । पार्टीमा कुरा पनि उठ्दैन । पत्रकारले छापे भने "पार्टीको इमेज बिगार्न अर्को पार्टीले षडयन्त्र गरेको भन्यो बच्यो । साँप पनि मर्ने लौरो पनि नभाँचिने ! बुझिस । कान्छी !" कमरेडको अनुहारमा कुटिल मुस्कान देखा पर्‍यो ।

शान्ति छाएको गाऊँ (लघुकथा)

शान्ति सम्झौता स्वागतमा गरिएका ठूलाठूला झाँकी र जुलुसहरुको क्रम टुङ्गी सकेको थिएन । जताततै उत्साहका वातावरण देखिएको थियो । गाउँजान नपाएका जनता गाउँ र्फकन पाएकोमा आल्हादित थिए । सबै संसदीय पार्टी कार्यकर्ताहरु गाउँ फर्कने क्रममा थिए ।
सशस्त्र द्बण्दको सास्ती खेपेर पहिलोपल्ट उत्मुक्त श्वास फेर्न पाएका ग्रामिण भेगका जनताको यथार्थ स्थिति थाहा पाउन जनयुद्धका कमाण्डर गाउँ जाने निधो गरे । राष्ट्रसंघका प्रतिनिधि पनि साथै जाने कुरा पक्का भयो । गाउँ जाने सबै जना चढेको हेलिकप्टर डाडाखर्कको चाक्ले बारीमा धुलोको कुहिरीमण्डल पारेर उत्रियो । नेताको पूर्व आदेश अनुरुप पुराना मिलिसियाहरु हातमा फूलमाला लिएर बारीको डोरामा तैनाथ भए । पल्लावारी भरी मान्छेको कुँडुलो लागेको थियो ।

"कत्राकत्रा व्यारेक एक्लै उडाई दिन सक्थे रे ती कमाण्डरले " एकजनाले भिडमा भन्दै थियो । " कतिलाई त हेरेर मात्रै पनि ठहरै पार्थे रे ती नेताले" अर्कोले तिनै नेताका बारेमा थप्यो । यसरी दन्त्यकथाका नायक बनाइएका कमाण्डर गाउँ फर्केको हेर्न मान्छेको ठूलो भिड जम्मा भएको थियो । पत्रकारहरुको ताँतीका साथमा थुप्रै अंगरक्षक सहित कमाण्डर थाप्लेडाँडाको ओरालो लागे । ओरालोका छेवैमा झुप्रोमा एकाएक पसे त्यो हुल सहित उनी ।

"बसम काम्रेटहरु !" गुन्द्री आँगनतर्फ हाल्दै बुढीआमाले भनिन -"हतियार झन नौला नौला पो देखिन थालियो त ! काठमाण्डूमा कुरा मिलेन र तपाईहरुको । रिडियाले त कुरा मिल्यो भन्थ्यो ।" ट्राईपोड सहितको ठूला भिडियो क्यामेराहरु देखेर बुढीआमाले शंका व्यक्त गरिन ।
-"कुरा मिलेकै हो आमा ! यी बन्दुक हैनन् । फोटो खिच्ने क्यामेरा हो" एउटा फुच्चे क्यामेरामेनले भन्यो ।
-"आमा गाउँमा कस्तो छ ? शान्ति भा'छ हैन त ?" कमाण्डर नेताले मख्ख पर्दै कुम उचाल्दै सोधे ।
-"असाध्यै आनन्द भा'छ अचेल । यस्तै होस बाबु । मर्ने बेलामा सुख शान्ति देखेर मर्न पाइने भो ।" बूढीआमा दाँत नभएका गीजा देखाएर मुस्कुराइन ।
-"हाम्रो पार्टीले माने शान्ति स्थापना गरेर छाड्ने भएको छ । कसैले दुःख दिएका छैनन, हैन त आमा" कमाण्डर नेताले थपे ।
"हो बाबु अब त आनन्दै भा'छ नि । अलि कमै मात्र दुःख दिन्थे यस क्षेत्रका ठुला काम्रेट, मन्त्री हुन काठमाडौं गा'छन् रे, कैलेकाँही दुःख दिने जिल्लास्तरका काम्रेट सांसद हुन उनी पनि उतै गा'छन् रे । खान र वस्न दिनुपर्छ भनेर सधैं धुरुक्कै पारेर दुःख दिने मिलिस्याहरु पनि डाँडामा वसेको क्याम्पाँ छन रे । ती कोही पनि नभएपछि हाम्रो दुख हराइहाल्यो नी ! शान्ति त आइहाल्यो नि बाबु ! आनन्द छ गाउँमा अचेल ।" बूढीआमा फेरि उसै गरी निस्सङ्कोच मुस्कुराइन ।

गजल

भोकभोकै बस्नुपर्छ, एक्लै सबै खान्छु भन्दा
उल्टैलाग्छ आफैंलाई, अरुलाई हान्छु भन्दा

निर्दोशलाई बाँध्न खौज्दा, आफ्नै खुट्टो नेलमा पर्छ
आफ्नै जमिन धस्किनेछ, सबको खुट्टो तान्छु भन्दा

पराजय निश्चित छ, वैर गर्यौ सबै सित
भासिनेछौं तिमी आफैं, एक्लै पहाड थाम्छु भन्दा

अति गरे खति हुन्छ, भन्थे बुढापाकाहरु
समयले खोस्छ सधै, एक्लै सबै लान्छु भन्दा

बन्दुकले जित्ने हैन, मन जित्ने ठूलो मान्छे
आफ्नो सीमा तोक आजै, जनताले मान्छु भन्दा

समवेदनाका सन्देशहरू (कविता)

हरेक विहान झसमिसेमा
त्रासदीको तुवाँलो वीच थरथर काप्दै
मैले खवर कागत पल्टाउँछु
र खोज्छु आफ्नै नामका समवेदना सन्देशहरू

म वेदना हीनताको
समवेदनाका प्रायोजित शब्दहरूवीच
एक कप चियाको लागि
समवेदना विज्ञापनको कमिसन संझन्छु
र फेरि एकपल्ट मर्न व्यग्र हुन्छु
समवेदनाको सास्कृतिक उत्सवमा
नीरोको नेपाली बासुरिहरू
शंखको कर्कश एकोहोरो आवाजहरू
मृत्युवेदनाका शतिप्रथाकालिन
एकोहोरो पञ्चेवाजाहरू
पुन पुन सुन्न उद्यत हुन्छु

किनकि हरेक विहान राजमार्गमा
लस्कर लागेका यात्रीहरू नेर
ससस्त्र वुद्धका मूर्तीहरू देखेर
हतार हतार न्यायालय पुग्दा
साक्षीको कठघरामा असरल्ल जल्न वाँकी हन्छन्
गीताका अन्तिम पानाहरू

हरेक बिहान
हेरेर आफ्नै समवेदना सन्देश
म चुपचाप उभिएकी छु
जिजीविषाका याचनातीत
एकजोर आखाहरू बोकेर


(यो मेरो नयाँ रचना हो ।प्रकाशोन्मुख कविता सङ्ग्रह "अन्यथा"का लागि तयार यसलाइ कसैले प्रकाशित गर्नुपरे लेखकको अनुमति लिनुपर्दैन तर प्रकाशित गरेको वा अनलाइन प्रकाशनमा कपी-पेष्ट गरेको बारे मेरो इमेल thekusum@gmail.com मा जानकारी दिन चाहिँ नभुल्नु होला -कुसुम ज्ञवाली)

हो, मैले तिमीलाई नै भोट दिएँ (कविता)

हो,
मैले तिमीलाई नै भोट दिएँ
तिमीलाई खुवाउँदा खुवाउँदै
घरमा अन्नको गेडो बाँकी थिएन
ऋण नतिरे साहुले घर छोड्न भन्यो,
छोराले पठाएको पैसा नदिए
तिमीले घर छोड्न भन्यौ,
मर्न काल आएन
जन्मेको माटो छोड्न सकिन
यसपल्ट मेरो अहो भाग्य
अब कहिलै केहि नमाग्ने सर्तमा
तिमीले जावो एउटा भोट माग्यौ
हो,
मैले तिमीलाई नै भोट दिएँ
मेरो बास जोगाउनका लागि
मसँग तिमीलाई दिन बाँकि
अरू केहि थिएन
●●●
मेरो लुरेका बाबुलाई तिमीले लगेका हौ
मैले मेरा खसमको हाल खबर मागिन
मैले मेरा देवताको लाश वा श्वास मागिन
तिमीले बैकवाटै लुटेको
मेरो मंगलसूत्र सम्म पनि मागिन
तिमीले टाट्नाको खसी माग्यौ
तिमीले कुखुराको भाले माग्यौ
मेरो बस्ने झुप्रो पनि माग्यौ
मसँग भएका यावत चीज माग्यौ
हामीले नाईनास्ति गर्न कहिले पो पायौ र
भए पनि नभए पनि टक्रयायौ
यसपल्ट मेरो अहो भाग्य
अब कहिलै केहि नमाग्ने सर्तमा
तिमीले जावो एउटा पैसै नपर्ने भोट माग्यौ
हो,
मैले तिमीलाई नै भोट दिएँ
मेरो गास जोगाउनका लागि
मसँग तिमीलाई दिन
अरू केहि बाँकि थिएन
●●●
बृद्धभत्ता ल्याई दिने डाँडाघरेको पनि
कसले खुट्टा भाँचिदियो रे
भोट माग्न यसपल्ट कोहि गाँऊ छिरेन
यो चैतेदशैंको लागि अक्षताका लागि
चामल पनि थिएन
धन्य टिका थापिमाग्न आएनछौ
मलाई त आशिर्वाद र श्रापमा भेद थिएन
यसपल्ट मेरो अहोभाग्य
अब कहिलै केहि मागेर नपिरोल्ने सर्तमा
तिमीले जावो पैसै नपर्ने एउटा भोट माग्यौ
हो,
मैले तिमीलाई नै भोट दिएँ
ज्यान जोगाउनका लागि
मसँग तिमीलाई दिन
अरू केहि बाँकि थिएन
●●●


(यो मेरो नयाँ रचना हो ।प्रकाशोन्मुख कविता सङ्ग्रह "अन्यथा"का लागि तयार यसलाइ कसैले प्रकाशित गर्नुपरे लेखकको अनुमति लिनुपर्दैन तर प्रकाशित गरेको वा अनलाइन प्रकाशनमा कपी-पेष्ट गरेको बारे मेरो इमेल thekusum@gmail.com मा जानकारी दिन चाहिँ नभुल्नु होला -कुसुम ज्ञवाली)

सद्दाम र हामीहरू (कविता)

सद्दाम!
हामी फाँसी दिदैनथ्यौं तिमीलाई
दर्जनौ मान्छेको हत्या गर्ने
नरभक्षी शासकलाई पनि हामी
ससम्मान दरवारमा बस्न दिएर पाल्छौं
उसैका सेवामा टक्र्याउँछौ
करोडौंमान्छेका रगत र पसीना
दुजेल नभए दोरम्बा-सुखानी छन् हामीसँग
तेलका कुवा नभए पानीका छहरा छन् हामीसँग
वाज उड्ने समुद्री किनारा नभए
वीर छाति माथीको टिङ्गकरमा
विदेशी सैनिकका बंकरहरु छन् हामीसँग

तिमीले सत्तामा टिक्न यहाँ
चुनावको नाटक सम्म पनि गर्नु पर्दैनथ्यो
मान्छे मार्नका लागि विदेशी हतियार बोकेर बाजहरु
आफै तिमी कहाँ आउँथे
उनीहरुनै तिमीहरुलाई
आम नरसंहारको तालिम दिन्थे
पशु जस्ता खैराहरु वदमासहरू
अधिकारवादका नाटक मञ्चन गर्न उतैबाट आउथे
उनीहरुले खाने हरियो घाँस पनि उतैबाट आउथ्यो
ती घाँस खाने खसीले
विरोध जस्तै देखिने गरी समर्थन गर्थे
तर,
तिमीलाई केही कार्यवाही हुँदैनथ्यो सद्दाम!
●●●
हामीले एउटा आयोग बनाउथ्यौ
कार्यवाहीका गुड्डी हाक्थ्यौ क्रान्तिकारी भाषण गर्थ्यौ
अनि तिम्रो अग्लो दरवारका अगाडी
हाम्रो त्यो लिलिपुट आयोग
मुसाको आवाजमा वेस्सरी डुक्रन्थ्यो
तिमी मस्त निद्रामा घुरेको आवाज सुन्दा डराएर
हाम्रो आयोगले तिमीलाई सिफारिस गरेको सजायँको दफा
रातारात हटाउँथ्यो आफ्नै प्रतिवेदनबाट
तिमीलाई “डामेको साँढे” जस्तै सडकमा निस्पि्कक्री छोड्थ्यौ
अनि 'साँढे छोड्नु हाम्रो संस्कृति हो' भन्दै
हामी निर्लज्ज सडकमा वकालत गर्दथ्यौ
तिमीलाई केही कार्यवाही हुँदैनथ्यो सद्दाम !
●●●
वाजहरुको आफ्नो राष्ट्र हुदैन
उनीहरूलाई मन पर्दैन राष्ट्रवाद
कुल्चेर कुनैपनि मानवताका सीमाहरू
वाजले जिउँदो मान्छेलाई
लाश घोषणा गर्छ र लूछ्छ
तिमीले जेसुकै अपराध गरे पनि
राष्ट्रवादी हुनु हुँदैनथ्यो वाजका अगाडि !
आफ्नै शरीरको मासु खान खोजे पनि
तीनै हिंस्रक फटाहा वाजले
तिमीले धपाउनु हुदैनथ्यो रे उसलाई
बरु सट्टामा तिमीले अरु सयौं शरिरको
मासु खान छुट पाउथ्यौ

सद्दाम!
अब तिमी कहिल्यै नेपालमा नजन्म
किनकी तिमीलाई हतियार दिने
नरसंहारको विभत्स योजना दिने
अखण्ड सहयोग दिने
तिम्रा अत्याचारलाई मान्यता दिने
तिम्रा तानाशाहीलाई सहारा दिने
नयाँ क्रान्तिका नाममा निहत्थाका हातखुट्टा भाँच्न दिने
अमानवताको सट्टामा
हामी लोकतान्त्रिक गणतन्त्र ल्याएकाछौं

त्यसपछि
न तिमी जन्मिनेछौ हाम्रो धर्तिमा
न तिमीलाई जन्माउनेहरू जन्मिनेछ हाम्रो धर्तिमा
मात्र नयाँ यूगीन बुद्धहरु जन्मिनेछन्
हाम्रो प्यारो धर्तिमा

(यो मेरो नयाँ रचना हो । प्रकाशोन्मुख कविता सङ्ग्रह "अन्यथा"का लागि तयार यस कवितालाइ कसैले प्रकाशित गर्नुपरे लेखकको अनुमति लिनुपर्दैन तर प्रकाशित गरेको वा अनलाइन प्रकाशनमा कपी-पेष्ट गरेको बारे मेरो इमेल thekusum@gmail.com मा जानकारी दिन चाहिँ नभुल्नु होला -कुसुम ज्ञवाली)